Ehlibeyt (a.s) Haber Ajansı ABNA- Şia’nın Rical âlimlerinden Neccaşi şöyle der: Kuleyni Rey şehrinde kendi döneminin Şia âlimi ve şeyhi olmakla birlikte, hadis ilminde ve hadis kaydetmede en güvenilirlerindendi. En önemli kitabı “Kafi”yi 20 yılda yazmıştır.
Doğum Tarihi ve Yeri
Kuleyni’nin doğum tarihi ve yeri tam olarak bilinmemekte; ancak biyografi yazarları onun Rey şehrine bağlı Kuleyn köyünde doğduğunu müsellem bilmişlerdir. Onun doğum tarihi hakkındaki bazı tarihi veriler onun İmam Zaman’ın (a.s) doğumu öncesi veya sonrasından kısa bir dönem önce dünyaya geldiği; yani hicri kameri 255’de doğduğu ve Gaybet asrında yaşadığını göstermektedir. Bahru’l Ulum merhum Kuleyni’nin, İmam Hasan Askeri’nin (a.s) hayatından bir bölümünü derk ettiği ihtimalini vermiştir.[1] Ayetullah Hoi Kuleyni’nin doğumunun İmam Hasan Askeri’nin (a.s) şehadetinden sonra ve İmam Zaman’ın (a.f) zamanında olduğuna inanmaktadır.[2]
İsim ve Lakapları
Kuleyni’nin hayatını işleyen Rical ve biyografi kitabi yazarları onu, Ebu Cafer, Muhammed b. Yakup, İbn İshak, Sıkatu’l İslam, Razi, Silsili ve Bağdadi lakaplarıyla adlandırmışlardır.[3] O, Sıkatu’l İslam lakabını kendine özgü kılan ilk İslam âlimidir ve takva, ilim ve faziletinden dolayı dini sorunları giderme ve fetva alma noktasında ona müracaat edilirdi.[4] Silsili lakabı, Kuleyni’nin Bağdat'ta Kufe kapısının “Derb-i Silsili” bölgesinde ikamet etmesinden dolayı nispet verilmiştir.[5]
Kuleyni Ailesi
Kuleyni ailesi ilim ve fazilet ehli bir soydan gelmektedir. Babası olan Yakup b. İshak kendi zamanının bilgilerinden olup Gaybeti Suğra döneminde yaşamıştır.[6] “Allan Razi” olarak tanınan Ebu’l Hasan Ali b. Muhammed ise Kuleyni’nin dayısıdır. Muhammed b. Akil Kuleyni, Ahmed b. Muhammed ve Muhammed b. Ahmed gibi şahsiyetlerin hepsi Kuleyni ailesinden ve Şia’nın ulema ve büyüklerinden sayılmaktadırlar.[7]
Hadis Öğrenme ve Kum’a Hicret
Kuleyni; İsmailiyye, Hanefi, Şafii ve Şia fırkalarının düşünce ve fikir merkezi olan Rey şehrinde, kendi ilimlerini tahsil etme ve diğer mezheplerin düşünceleri ile aşina olmanın yanında hadis yazma kararı aldı. O, Rey şehrinde ikamet eden üstat “Ebu’l Hasan Muhammed b. Esedi Kufi”nin mahzarından hadis öğrendi.[8] Kuleyni daha sonra hadis ilmini tekmil etmek için Kum’a doğru yola çıktı. O, İmam Hasan Askeri (a.s) veya İmam Hadi'nin (a.s) dilinden direkt ve doğrudan hadis işiten hadisçilerle mülakat etti ve büyük üstatların mazharlarından yararlandı.
Şahsi ve İlmi Makamı
Tarih ve biyografi kitaplarında Kuleyni’nin şahsi ve ilmi makamı hakkında yazılanlara göre, muhalif ve muvafık herkes onu yüksek azamet ve faziletiyle anmışlardır.[9]
Şia Âlimlerinin Perspektifinden Kuleyni
Şeyh Tusi kendi Rical kitabında şöyle yazmaktadır: Ebu Cafer künyeli Muhammed b. Yakub Kuleyni, çok değerli bir bilim adamı ve hadis bilginiydi ve onun bir çok eseri bulunmaktadır ki “Kafi” kitabında zikredilmiştir.[10] Şeyh Tusi başka bir kitabında ise Kuleyni’den sıkat ve hadis âlimi olarak yâd etmektedir.[11] Şia’nın Rical âlimlerinden Neccaşi şöyle der: Kuleyni Rey şehrinde kendi döneminin Şia âlimi ve şeyhi olmakla birlikte, hadis ilminde ve hadis kaydetmede en güvenilirlerindendi. En önemli kitabı “Kafi”yi 20 yılda yazmıştır.[12] İbn Şehri Aşub[13], Allame Hilli[14], İbn Davud Hilli[15], Tefrişi[16], Erdebili[17] ve Seyyid Ebu’l Kasım Hoi[18] gibi Şia’nın diğer âlimleri de Şeyh Tusi ve Neccaşi’nin kullandığı tabirleri onaylamışlardır. Seyyid İbn Tavus, Kuleyni’nin hadis nakletmede emanet ve güvenilirliğinin herkes tarafından ittifak edildiğine inanmaktadır.[19]
Ehli Sünnet Âlimlerinin Perspektifinden Kuleyni
Ehlisünnet tarihçilerinden İbn Esir Kuleyni’yi İmamiyye uleması ve büyüklerinden saymaktadır.[20] Zehebi Kuleyni’yi Şia Şeyhi, İmamiyye alimi ve müellifi olarak tanıtmaktadır.[21] İbn Hacer Askalani ve İbn Makula şöyle demekteler: O, Şia mezhebi fakih ve yazarlarındandır.[22] İbn Asakir de kendi kitabında Kuleyni’yi yücelikle anmaktadır.[23]
Eserleri
Muhammed b. Yakup Kuleyni’nin, hadis ilmi dışında diğer ilimlerdeki ilmi makamını aşikâr eden “Kafi” adlı önemli eserinden başka diğer eserleri de bulunmaktadır. O kitaplardan bazıları şunlardır:
- Er-Reddu ale’l Karamite; Karamitelerin eklektik inançlarına reddiye olarak yazıldı
- Resail-ul Eimme (a.s)
- Tabiru’r Rüya (Rüya Tabiri)
- Kitabu’r Rical
- Ma Kiyle fi'l Eimme (a.s) mine’ş Şiir
- Ez-Ziy ve’t Tecemmül
- Ed-Devacin ve’r Revacin
- El-Vesail
- Fazlu’l Kuran[24]
Kuleyni’nin Üstatları
Kuleyni’nin üstat ve şeyhlerinin sayısını 50’e kadar zikretmişler ve hadis nakletmenin yanı sıra onun eğitim, terbiye ve üstatlık rollerini de üstlenmişlerdir. Kuleyni’nin üzerinde en etkili olan ve Kafi’de de 7068’den fazla hadisin senedinde getirdiği; Tefsiri Kummi’nin sahibi Ali b. İbrahim-i Kummi’dir.[25] Onun diğer bazı tanınmış üstatlarının isimleri şunlardır:
- Muhammed b.Yahya Eş’ari
- Ahmed b. İdrisi Kummi
- Ahmed b. Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Halid Berki
- Ahmed b. Muhammed b. İsa Eş’ari
- Abdullah Cafer Himyeri
- Hasan b. Fazl b. Yezid Yemani
- Ahmed b. Mehran
- Muhammed b. Hasan Tai
- Ali b. Hüseyin ibn Babıveyh-i Kummi, Şeyh Saduk’un babası
- İbn Ferruh Saffar, “Besairu’d Deracat” kitabının yazarı
- Muhammed b. Yahya Attar
- Kasım b. Ala
- Ahmed b. Muhammed b. Said Hemdani, İbn Ukde olarak da bilinir.[26]
Öğrencileri ve Ondan Hadis Rivayet Edenler
Onun öğrencisi ve ondan hadis nakledenler arasında da Şia’nın büyük âlimlerinden kişiler bulunmaktadır.
İbn Ebu Rafı-i Saymerî olarak tanınan Ebu Abdullah Ahmed b. İbrahim
“Kamilu’z Ziyarat” kitabının yazarı Ebu’l Kasım Cafer ibn Kavluveyh
Ebu Muhammed Harun b. Musa Telakberi
Abu Galip Ahmed b. Muhammed Razi
Muhammed b. Ali Macileveyhi Kummi
Ebu Abdullah Muhammed b. İbrahim b. Cafer
Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Kadae-i Safvani[27]
Bağdat’a Hicret
Tarihsel delillere göre, Kuleyni Kafi kitabının telifini bitirdikten sonra (hicri kameri) 327yılında; ömrünün sona ermesinden iki yıl önce, o zamanda büyük ilim merkezlerinden biri olan Bağdat’a doğru yola çıktı. Kafi kitabını Bağdat’a gitmeden önce bitirmesinin delillerinden bir tanesi, Kuleyni’nin İmam Zaman’ın (a.f) özel dört naibi zamanında yaşamasına rağmen onlardan vasıtasız hadis nakletmeyişidir. Kuleyni'nin şöhret ve itibarı nedeniyle Şia ve Sünniler fetva noktasında ona rücu ederlerdi ve bu nedenle ona “Sıkatu’l İslam” lakabını verdiler.[28]
Vefatı ve Toprağa Verilmesi
Kuleyni (hicri kameri) 328 yılının Şaban ayında (yıldızların dökülme ayı (سال تَناثُر نجوم)), İmam Zaman’ın (a.f) Gaybet-i Kübra’sına müsadif 70 yaşında Bağdat’ta dünyadan göç etti.[29] Neccaşi ve Şeyh Tusi’nin naklettiğine göre, Kuleyni’nin cenaze namazını Ebu Kıyrad olarak tanınan ve büyük âlimlerden olan Muhammed b. Cafer Hasani kıldırdı. O’nun bedeni Kufe kapısında “Babu’l Kufe” toprağa verildi. İbn Abdun adlı bir şahıs, Kuleyni’nin kabrini Tai caddesinde gördüğünü ve mezar taşı üzerinde de Kuleyni ve babasının isminin yazılı olduğunu belirtmiştir.[30]
Muhammed Bakır Honsari şöyle yazmaktadır: Kuleyni’nin kabrinin yeri noktasında onun kabrinin Bağdat’ın doğusunda, Dicle nehri ve Mevleviye Tekkesi bölgesinde olduğu meşhur görüştür ve Amme ve Hasse onu ziyaret etmektedir.[31]
Kaynakça
[1]- el-Fevaidu’r Ricaliyye, c. 3, s. 336.
[2]- Mucemu Ricalu’l Hadis, c. 19, s. 58.
[3]- el-Kuleyni ve’l Kafi, s. 124 ve 125.
[4]- Reyhanetu’l Edep, c. 5, s. 79.
[5]- Tacu’l Arus, c. 18, s. 482.
[6]- Sefinetu’l Bihar, c. 2, s. 495.
[7]- Rovzatu’l Cennat, c. 6, s. 108.
[8]- el-Kuleyni ve’l Kafi, s. 179.
[9]- el-Fevaidu’r Ricaliyye, c. 3, s. 325.
[10]- Rical-i Tusi, s. 429.
[11]- el-Fihrist, s. 210.
[12]- Rical-i Neccaşi, s. 377.
[13]- Mealimu’l Ulema, s. 134.
[14]- Hulasatu’l Ekval, s. 245.
[15]- Rical-i İbn Davud, s. 187.
[16]- Nakdu’r Rical, c. 4, s. 352.
[17]- Camiu’r Ruvat, c. 2, s. 218.
[18]- Mucemu Ricalu’l Hadis, c. 19, s. 54.
[19]- Keşfu’l Muhecce, s. 159.
[20]- El-Kamil fi’t Tarih, c. 8, s. 364.
[21]- Siyeri A’lamu’n Nubela, c. 15, s. 280.
[22]- Lisanu’l Mizan, c. 5, s. 433; İkmalu’l Kelam, c. 7, s. 186.
[23]- Tarihi Medine Demeşk, c. 56, s. 297.
[24]- Rical-i Neccaşi, s. 377; Rical-i Tusi, s. 429; Mealimu’l Ulema, s. 134.
[25]- Mucemu Ricalu’l Hadis, c. 19, s. 59.
[26]- El-Kuleyni ve’l Kafi, s. 169’da sonrası.
[27]- el-Kuleyni ve’l Kafi, s. 182 ve sonrası.
[28]- el-Kuleyni ve’l Kafi, s. 264 ve 267.
[29]- Reyhanetu’l Edep, c. 8, s. 80.
[30]- Ricalu’n Neccaşi, s. 378; el-Fihrist, s. 210 ve 211.
[31]- Rovzatu’l Cennat, c. 6, s. 108; el-Fihrist, s. 210 ve 211.
Bibliyografi
Bahru’l Ulum, Seyyid Muhammed Mehdi, el-Fevaidu’r Ricaliyye, tahkik: Muhammed Sadık Bahru’l Ulum, Tahran, Mektebetu’s Sadık, h.ş 1363.
Hoi, Ebu’l Kasım, Mucemu Ricalu’l Hadis, h.k. 1423.
Tusi, Muhammed b. Hasan, el-Fihrist, tahkik: Cevad Kayyumi, Neşr-i el-Fagahe, h.k. 1417.
Neccaşi, Ahmed b. Ali, Ricalu’n Neccaşi, Kum, Müessese en-Neşru’l İslami, h.k. 1416.
Gaffar, Abdullah er-Resul, el-Kuleyni ve’l Kafi, Kum, Müessese en-Neşru’l İslami, h.k. 1416.
Zehebi, Muhammed b. Ahmed, Siyeri A’lamu’n Nubela, Beyrut, Müessese er-Risalet, h.k. 1413.
Zübeydi, Muhibbu’d Din, Tacu’l Arus min Cevahiri’l Kamus, Beyrut, Daru’l Fikr, h.k. 1414.
Tusi, Muhammed b. El-Hasan, Ricalu’t Tusi, tahkik: Cevad Kayyumi, Kum, Müessese en-Neşru’l İslami, h.k. 1415.
İbn Şehri Aşub, Muhammed Ali, Mealimu’l Ulema, Kum.
Hilli, Hasan b. Yusuf, Hulasatu’l Ekval fi Marifeti’r Rical, tahkik: Cevad Kayyumi, Neşr-i el-Fagahe, h.k. 1417.
İbn Davud Hilli, Hasan b. Ali, Ricalu İbn Davud, Necef, el-Metbaatu’l Hayderiyye, h.k. 1392.
Teferruşi, Muhammed b. Hüseyin, Nakdu’r Rical, Kum, A’lul Beyt, h.k. 1418.
Erdebili, Muhammed Ali, Camiu’r Ruvat, Mektebetu’l Muhammedi.
Seyyid b. Tavus, Ali b. Musa, Keşfu’l Mühecce li Semereti’l Mühecce, Necef, el-Metbaatu’l Hayderiyye, h.k. 1370.
İbn Esir, Ali b. Ebi’l Kerim, el- Kamil fi’t Tarih, Beyrut, Daru’s Sadr, Beyrut, h.k. 1386.
Askalani, İbn Hacer, Lisanu’l Mizan, Beyrut, Müessesetü’l A’lemi, h.k.1390.
İbn Makula, İkmalu’l Kelam, Daru İhyau’t Turasu’l Arabi.
İbn Asakir, Ali b. Hasan, Tarihu Medinetu Dimeşk, Beyrut, Daru’l Fikr, h.k. 1415.
Müderris, Muhammed Ali, Reyhanetu’l Edeb, fi Teracimi’l Ma’rufiyne bi’l Kunye ve’l Lakab, Tahran, Hayyam, h.ş. 1369.
Honsari, Muhammed Bakır, Rovzatu’l Cennat fi Ehvali’l Ulema-i ve’s Sadat, Kum, İsmailiyan.
Kummi, Şeyh Abbas, Sefinetu’l Bihar, Kum, Usve.
ABNA.İR