Taharet (Arapça: طهارة; Türkçe: Temizlik), fıkhi ve İslami bir terimdir. Abdest, gusül ve teyemmüm gibi bazı şeri eylemlerin sonucunda elde edilir. Ayrıca Şia fıkhında adına “Mutahhirat” veya temizleyiciler denen necis şeylerin giderilmesinde de kullanılır.
Necasetten taharet namaz gibi bazı ibadetlerin sahih olma şartlarından biridir.
Zahiri taharet, elbise ve vücudun necasetten temiz olması, batini taharet abdest, gusül veya teyemmüm ile elde edilen temizlik ve nuranilik; ahlaki taharet ise ruhun şirk ve günah kirlerinden uzak ve temiz olması anlamındadır.
Müslümanların yaşamlarında taharete önem vermeleri bazen İslami hükümlerin iyi anlaşılmaması sonucunda özellikle kadınlar arasında olmak üzere necaset vesvese ve temizlik hastalıklarına düşülmesine neden olmaktadır.
Taharetin Anlam ve Kısımları
Taharet, insanın iç ve dışının habaset kirlerinden arındırılması ve temizlenmesidir.(1) Fıkıh ve ahlak ilminde bu konulara değinilmiştir. Fıkıhtaki taharet iki türlüdür; necasetten zahiri olarak temizlik ve abdest, gusül ve teyemmümle elde edilen batıni temizlik.
Ahlaki taharet ise şirk köklerinden ve istenmeyen kötü ahlaktan arınmak ve onun tevhit ve insani kemal sıfatları ile süslenip donatılması anlamındadır. Ahlaki taharetin nihayeti insanın ismet ve masumiyeti ile sonuçlanmaktadır. Allah Teâlâ, Ahzab suresinde, Hz. Fahri Kâinat Efendimizin (s.a.a) Ehlibeytinin (a.s) bu taharet derecesinde olduklarını açıklamıştır.(2)
Kur’an ve Hadislerde Taharetin Önemi
“Tuhr” (طهر), sözcüğü ve türevleri Kur’an’da 31 defa geçmiştir. Mescidin insan ruhunun temizlenmesi için bir mekân olduğu ve Allah’ın temizleri sevdiği hatırlatılmıştır.(3)
Nitekim Kur’an, abdest, gusül ve teyemmüm için gerekli emirleri verdikten sonra şöyle buyurmaktadır: “Allah size herhangi bir güçlük çıkarmak istemez; fakat sizi tertemiz kılmak ister…”(4)
Allah Teâlâ, Şemse Suresinde art arda ettiği birkaç büyük yeminin ardından şöyle buyurmaktadır: “Muhakkak nefsini kötülüklerden arındıran kurtuluşa ermiş, onu kötülüklere gömen de ziyan etmiştir.” Tüm bu tekitler, kalp temizliğinin beden temizliğinden çok daha önemli olduğunu ortaya koymaktadır.(5)
Rivayetlerde taharet hakkında nakledilen 5500 hadis de taharetin ne kadar önemli olduğunu ortaya koymaktadır. Taharetin insana kazandırdıkları hakkında ise insana uzun ömür verdiği(6), günahların kefareti olduğu, şehitlerin mükafatının verildiği(7), kıyamette insan için nur olduğu(8) maddi ve manevi rızık ve bolluğa neden olduğu(9)-(10) söylenmiştir.
Fıkıhtaki Taharet
İslam’ın ameli ve pratik hükümleri konusunda taharet, önemli ve geniş kapsamlı konularındadır ve “Tavzihu’l Mesail” risalelerinin ilk bölümlerinde bahsedilmektedir. Fıkhi taharet iki çeşittir:
1- Necasetten Taharet
İslam Fıkhında, beden ve elbiselerin necasetten temiz olması, namaz (cenaze namazı dışında) ve hac gibi bazı ibadetlerin yerine getirilme şartlarından biridir. Camiler, mescitler, Hz. Resulullah ve Ehlibeyt İmamlarının türbelerinin de her türlü necasetten pak ve temiz olması gerekmektedir. Yine necis olan şeylerin yenilmesi de haramdır. Bu tür taharete, habesten taharet denir.
İslam ahkâmında on necaset dışında her şey pak ve temizdir. On necaset şunlardır:
* Bevl veya idrar
* Gaita veya metfu (dışkı)
* Meni (sperm)
* Murdar
* Kan
* Köpek
* Domuz
* Kafir
* Şarap
* Fukka veya arpa suyu (bira)
* Bu necis şeylerle ıslak olarak temas eden şeyler.
Pak ve temiz bir şey necis olursa mutahhirat (mutahhir’in çoğuludur, mutahhir ise temizleyici şey demektir) ve temizleyiciler ile temizlenir. Mutahhirat şunlardan ibarettir:
* Su
* Yer (toprak)
* Güneş
* İstihale (özniteliğini kaybetme)
* İntikal
* İnkılap (değişim)
* İslam
* Tabeiyyet
* Necasetin bertaraf olması
* Necaset yiyen hayvanın istibra edilmesi
* Müslümanın kayıp olması
* Başı kesilen hayvandan bir miktar (standart bir şekilde) kan akması.
2- Taharet (Abdest, Gusül ve Teyemmüm)
Hadesten taharet diye de meşhur olan bu taharet, manevi ve ruhani bir taharettir. Abdest, gusül veya teyemmümle elde edilir ve Allah’a yakınlaşma kastıyla yapılmalıdır.(11) Namaz, tavaf ve bazı durumlarda orucun sahih olması bu taharete bağlıdır. Kur’an tilaveti, Kur’an’ı yanında bulundurmak, dua, meyyit namazı, kabristan ziyareti, camilere gitmek, uyumak… vb. gibi yerlerde taharetli bulunmak müstahap ve onların değer kazanması ve kemaline neden olmaktadır. Yine taharetsiz (abdest, gusül ve teyemmümsüz) Kur’an’a ve Peygamber ve Ehlibeytinin isimlerine el sürmek haramdır. Bu taharet (uyumak, bayılmak, gaz çıkarmak, idrar, dışkı, cenabet, hayız, istihaze ve nifas kanı ve soğumuş ölü vücuduna dokunmakla) batıl olur ve ortadan kaybolur.
Ahlak ve irfan üstatları, salikin üzerinde durması gereken zorunlu şeylerden birinin zahiri taharet(12) olduğunu vurgulamakta(13) ve onlara göre, zikir ve duaların etkili olma şartı insan taharetidir.(14) Öyle ki zikir yerinin taharetinin bile gerekli olduğunu vurgulamaktadırlar.(15)
Ahlaki Taharet
Ahlaki taharet, insan ruh ve kalbinin şirk ve manevi-kötü ahlak kirlerinden temizlenmesi ve arındırılmasıdır. İrfan ve seyri suluk üstatlarına göre insan her durum ve koşulda, zorluk ve sıkıntıda dahi bunun için uğraşmalı ve içini temizleyerek batıni necasetin utanç ve horluğundan kendini özgürleştirmelidir.(16)
Arifler, taharet ve paklık için aşağıdaki dört aşamadan bahsetmişlerdir:
# Bedenin hades ve habesten temizlenmesi
# Aza ve organların günah ve masiyetten temizlenmesi
# Nefs ve kalbin, çirkin ahlak ve kötü alışkanlıklardan temizlenmesi
# Kalp evinin Allah’tan başka her şeyden temizlenmesi;
Bunun kendisi de dört aşamalıdır:
# Zihin temizliği
# Akıl temizliği
# Kalp temizliği
# Sır temizliği.(17)
Dipnotlar
1- Ferhengi Seyyah, c. 2, s. 980.
2- Ahzab, 33: إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِب عَنكمُ الرِّجْس أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطهِّرَكمْ تَطهِيراً; “Ey Ehl-i Beyt! Gerçekten Allah, sizden kiri (günah ve çirkinliği) gidermek ve sizi tertemiz kılmak ister.”
3- Tövbe, 108: “Orada temizlenmeyi seven adamlar vardır. Allah da tertemiz olanları sever.”
4- Maide, 6; “Allah size herhangi bir güçlük çıkarmak istemez; fakat sizi tertemiz kılmak ister.”
5- Meliki Tebrizi, Mirza Cevad Ağa, Esraru’s Salat, s. 11.
6- Hz. Resulü Kibriya (s.a.a) Enes bin Malik’e şöyle buyurmuştur: “Ey Enes! Çokça temiz ve pak ol, Allah ömrünü uzatır.” Vesailu’ş Şia, c. 1, s. 269.
7- Hz. Resulü Ekrem Efendimiz (s.a.a) şöyle buyurmuştur: إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَکونَ بِاللَّیلِ وَالنَّهارِ عَلی طَهارَةٍ فَافْعَلْ فَإِنَّک تَکونُ إِذا مِتَّ عَلی طَهارَةٍ شَهیداً yine İmam Sadık ve İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuşlardır: “Gece gündüz abdestli ve temiz olabilirsen, böyle yap, zira eğer abdestli bir şekilde ölürsen, şehit sayılırsın. Emali, Şeyh Mufid, s. 74.
8- Hz. Resulü Ekrem Efendimiz (s.a.a) şöyle buyurmuştur: یحْشُرُاللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أُمَّتی یوْمَ الْقِیامَةِ بَینَ الْأُمَمِ غُرّاً مُحَجَّلینَ مِنْ آثارِ الْوُضُوءِ “Ümmetim kıyamet günü diğer ümmetler içinde parlayacaktır, bunun nedeni abdestli olmalarındadır. Deaimu’l İslam, Numan bin Muhammed, c. 1, s. 100.
9- Hasanzade Hasan, Talikat ber ağaz ve encam (telif: Hace Nasrettin Tusi), s. 184.
10- Hasanzade Amuli, Hasan, Nurun Ale Nur, s. 152-154.
11- Kulliyatı Fıkhi İslami, Ali Rıza Ali Nuri, s. 88.
12- Yani her daim abdestli olmalı ve farz gusülleri geciktirmemelidir.
13- Seyyid Bahru’l Ulum; Risale Seyri Suluk (Tuhfetu’l Muluk), s. 52.
14- Hasanzade Amuli, Hasan, Nurun Ale Nur, s. 62.
15- Seyyid Bahru’l Ulum; Risale Seyri Suluk (Tuhfetu’l Muluk), s. 161.
16- İmam Humeyni iç temizliği hakkında şunları söylemiştir: “Kalplerin manevi kirlerden ve hilkat kirlerinden temizlenmesi, en önemli işlerdendir. İnsan her ne zorlukla olursa olsun, her riyazet ve çabayla olursa olsun mücadele etmeli ve kendisini bu utanç ve horluktan uzak tutmalıdır. Sırru’s Salat, İmam Humeyni, s. 37.
17- Hasanzade Amuli, Hasan, Nurun Ale Nur, s. 152-154.
Kaynaklar
* Ferhengi Seyyah.
* Kulliyatı Fıkhi İslami, Ali Rıza Ali Nuri.
* Seyyid Bahru’l Ulum; Risale Seyri Suluk (Tuhfetu’l Muluk), intişar Allame Tabatabai, dördüncü baskı, k. 1418.
* Hasanzade Amuli, Hasan, Nurun Ale Nur, intişar teşeyyü, altıncı baskı, 1376.
* Sırru’s Salat, İmam Humeyni, merkezi neşri asar İmam Humeyni.
* Emali, Şeyh Mufid, mütercim: Üstat Veli, Astanı Kuds.
* Deaimu’l İslam, Numan bin Muhammed, Alulbeyt.
* Hasanzade Hasan, Talikat ber ağaz ve encam (telif: Hace Nasrettin Tusi), Vezarat İrşat, Tahran, dördüncü baskı, 1374.
ABNA24.COM
WİKİSHİA.NET