Ehlibeyt (a.s) Haber Ajansı ABNA - Kur’an müfessiri bu şartlara sahip olmalıdır: Yani Arap edebiyatı dili ve her ayetin tarihine, İslam'ın ilk yıllarına vakıf olmalıdır. Kur’an ilimlerinden haberdar olmalıdır. Örneğin; Nasıh, Mensuh, Müteşabih vs… hadislere başvurmak, fıkıh usulü, ahlaksal, toplumsal, bilimsel görüşlere ve Felsefi ideolojilere vakıf olmak, önyargıdan sakınmak, müfessirlerin söz ve tefsirlerini taklit etmemek.
Muteber Tefsirin Kriterleri
1- Şartlara sahip müfessir tefsir yapmalıdır. Yani tefsir ilminde uzman olan şahıs, her bir Kur’an ayetinin maksadının ne olduğu hakkında görüş belirtebilir.
2- Kur’an tefsirinde doğru metodu takip etmek.
3- Tefsirde istenilen unsurlara riayet etmek.
4- Kur’an tefsiri, Allah Resulü (s.a.a.) ve masum imamların (a.s.) kesin sünnetine muhalif olmamalıdır. Çünkü Kur’an’ı açıklayanlar peygamber (s.a.a.) ve imamlar (a.s.) dır.
Sahabeler aracılığıyla peygamberden (s.a.a.) ve masum imamlardan (a.s.) nakledilen hadislerde, Kur’an’ı tefsir etmenin caiz olmadığı anlaşılıyor, ancak peygamberden (s.a.a.) ve imamlardan (a.s.) doğru ve sahih nakledilen hadisler ışığında olursa istisna edilmiştir. Yani Kur’an’ı Kur’an veya kesin hadisler ile tefsir etmek doğrudur.
5- Kur’an tefsiri önyargısız olmalıdır: Yani müfessir kendi meylince düşünce ve inançlarını Kur’an’a dayatmamalıdır.
6- Herhangi bir ayetin tefsiri, Kur’an’ın diğer ayetleri ile çelişmemelidir: Bundan dolayı birçok hadis de, herhangi bir hadis Kur’an ile çeliştiğinde kabul etmeyin diye buyrulmuştur.
7- Kur’an tefsiri aklın kesin hükümlerine muhalif olmamalıdır: Eğer insanın aklı kesin bir hüküm verir ve bütün akıl sahipleri onu kabullenirse, şeriat da onu kabullenir. Öyleyse Kur’an tefsiri, aklın kesin hükmüne aykırı sonuç veremez. Çünkü aklı yaratan Allah, (c.c) hekimdir, dolayısıyla akla muhalif olan bir hüküm vermez.
8- Kur’an tefsiri sahih ve doğru kaynaklar esasınca olmalıdır: Muteber tefsir, yani muteber akli ve nakli delil veya Kur’an’ın muhkem ayetleri ile beyan edilen tefsir olmalıdır.
Kur’an Müfessirinin Şartları
1-Arap edebiyatı ve dil bilgisi kurallarından haberdar olmalıdır: Yani Arap edebiyatını ve dilini bilmesi gereklidir. Çünkü bu şart olmadığı takdirde tefsir gerçekleşemez.
2- Kur’an’ı Kerim’in ayetlerinin iniş sebeplerinden haberdar olmalıdır: İniş sebebi yani bir olayın gerçekleşme süresince, Kur’an’ı Kerim’den bir veya birkaç ayetin inmesine denir.
3- Kur’an ilimlerini, nasıh ve mensuhu bilmek: Örneğin; Mekki ve Medeni ayetleri tanımak…
4- Fıkıh ilmi: Müfessir, insanın ferdi ve toplumsal yaşantısı için gerekli olan ilahi emir ve buyrukları bilmelidir.
5- Hadislerden haberdar olmak ve onlara başvurmak: Kur’an’ı Kerim’de fıkıh hükümleriyle ilgili birçok ayetin tefsiri anlaşılmamaktadır, bu da İslami sahih rivayetlere başvurmadan imkânsızdır.
6- Fıkıh usulü: Yani ilahi hükümlerin, istihraç kaidelerini İslami kaynaklardan beyan eden, açıklayan ilimdir. Bu ilim, ilahi hükümlerde içtihadın mukaddimesidir. Kuralları cümlelerin zahirinden elde ederek gösterdiği için müfessire gereklidir. Müfessir doğru tefsir sunabilmek için özel, genel, kayıtlı, kayıtsız ve zahirin, nas ile olan farkını bilmelidir, çünkü bu gibi konular fıkıh usulü ilminde ele alınmaktadır.
7- Muhtelif kıraatlerden bilgisi olmalıdır: İslam’ın ilk yıllarında Kur’an’ı yazıyorlardı. Ancak nokta ve harekeleri yoktu. Bu da şahısların Kur’an okurken sorunla karşılaşmalarına sebep oluyordu. Şu anda elimizde bulunan Kur’an, Hafz’dan gelen rivayet ve Asım kıraati doğrultusunda basılarak okunmaktadır. Çünkü tüm Müslümanlar bu konuda ittifak etmişlerdir. Ancak öncelerden herkesin kabul ettiği bir baskı mevcut değildi. Herkes Kur’an’ı meşhur karilerden birinin kıraatince okumaktaydı. Bu da Kur’an’ın tercüme ve tefsirinde sorunla karşılaşılmasına sebep olmaktaydı.
8- Dinin esaslarına vakıf olmak: Müfessirin islami dünya görüşü hakkında bilgi sahibi olması ve doğru inançları tanıması gerekir.
9- İlmu’l-merhebe(Allah’ın insana bahşetmiş olduğu bir ilimdir) Suyuti bu şartı tarif ederken şöyle söylüyor: “Bildiklerine amel eden kimselere Allah’ın, vermiş olduğu bir ilimdir.”[1]
10- Kur’an’i davet ve İslami risalete iman etmek: Taberi bu şartı tefsirinin başında hatırlatıyor.[2] Kur’an’ın maksadını anlama çabası içerisinde olan bir müfessir için şüphesiz, Kuran’a ve risaletin doğruluğuna tam anlamıyla iman etmeksizin Kur’an’ı doğru anlama gücüne sahip olmak imkânsızdır.
11- Felsefi, ilmi, içtimai ve ahlaki bakış açılarına sahip olmak: Elbette maksadımız Yunan veya İslam felsefesinin yardımıyla Kur’an’ı tefsir etmek değildir.
12- Her türlü şahsi görüşe dayalı tefsir ve önyargıdan kaçınarak uzak durmak: Elbette bu şart müfessirin şartlarından ziyade, muteber ve doğru tefsirin şartlarından birisidir.
13-Tefsiri bilmek ve üzerinde çalışmak: Eğer müfessir büyük müfessirlerin görüşlerinden habersiz Kur’an’ı tefsir ederse, sapabilir veya tefsir yerine başkalarının görüşünü nakledebilir.
14- İslam tarihini bilmek: Peygamberler tarihini, cahiliyet devrini, özellikle de İslam’ın ilk dönemlerini bilmesi gerekir.
Sonuç
Kur’an müfessiri bu şartlara sahip olmalıdır: Yani Arap edebiyatı dili ve her ayetin tarihine, İslam'ın ilk yıllarına vakıf olmalıdır. Kur’an ilimlerinden haberdar olmalıdır. Örneğin; Nasıh, Mensuh, Müteşabih vs… hadislere başvurmak, fıkıh usulü, ahlaksal, toplumsal, bilimsel görüşlere ve Felsefi ideolojilere vakıf olmak, önyargıdan sakınmak, müfessirlerin söz ve tefsirlerini taklit etmemek.
Tefsir Kaynakları
1-Tefsir olacak her ayetin lafız ve ibaresi: Tefsir kaynaklarından biri de Kur’an ayetleri lafızlarının zahiri naslarıdır. Çünkü bu dikkate alınarak her ayet tefsir ediliyor. Evet, müteşabih ayetler teşbih ve benzerlikleri giderildikten sonra diğer ayetlere tefsir kaynağı olabilirler.
2-İnsanın fıtratı ve aklıselim: Akıl, insanın içindeki delil ve dayanaktır. Peygamberler ise dış delil ve dayanaktır. İkisinin de rolü insanı yönlendirmektir. Öyleyse Kur’an tefsirinde her ikisinden de yani hem akıldan ve hem de peygamberlerden yardım alınmalıdır.
3-Kesin ve mütevatir hadisler: İslam peygamberi (s.a.a.) ilk vahiy müfessiri olarak tanınmaktadır. Çünkü onun sözlerinin kökü, ilahi vahye dayanmaktadır. Birçok yerde kendi sözleriyle yüce Allah’ın maksadını aydınlatmıştır. Ancak ondan sonra da masum imamlar (a.s.), Kur’an’ın asıl müfessirleridir. Çünkü hatasızdırlar. Onların sözü, kaynağını peygamberden (s.a.a.) almaktaydı kökü ise vahye dayanmaktaydı. Sakaleyn hadisi de her zaman Kur’an ile beraber olduklarına bir delil ve dayanaktır. Öyleyse onların sözleri bizim için delil dayanak ve Kur’an tefsiri için de yol göstericidir.
4-Diğer Kur’an ayetleri: Ayetlerin akışı ve uyumluluğu veya diğer ayetlerin gelmiş olan tefsiri, ayetin konusu hakkında, ayetin manasını aydınlatabilir.
5-Geçmiş tefsirler: Eski tefsirler, müfessirin şahsi düşüncelerinden sonra ayet hakkında yol göstericiiyi bir kaynak olabilir. Çünkü onların elinde olan dayanak ve hadislerin bizlerin eline ulaşmama ihtimali bulunmaktadır.
6- Arap dili ve edebiyatına başvurmak: Ayetin zahirini anlamak için gereklidir.
7-Kur’an ilimleriyle ilgili kitaplara başvurmak: Bu konuda İbni Şehrâşub’un ‘Müteşabihatu’l-Kur’an’’ adlı kitabını belirtebiliriz.
8- Ayetlerin iniş sebebi: Kur’an tefsirindeki önemli kaynaklardan biridir.
Elbette bütün nüzul sebeplerine güvenemeyiz. Çünkü bazılarının sahte ve uydurma olmaları mümkündür.
9-Tevrat ve İncil’e başvurmak.
10-Yeni ilim ve buluşlara başvurmak.
11-Akıl: Kur’an’da akla aykırı, akli kesin hükme ters hiçbir şey yoktur. Eğer aklı bir kenara bırakırsak, birçok ayetin tefsirinde sorunla karşılaşmaya duçar oluruz.
Ali Haydar Veziroğlu
ABNA24.COM
..................................................................................
[1]- el-İtgan fi Ulumi’l- Kur’an c.2 s.213
[2]- el-İtgan fi Ulumi’l- Kur’an. Suyuti c.2 s.200 Taberi’den nakil.