Ehlibeyt (a.s) Haber Ajansı ABNA - Bizim bilimsel tefsirdeki ilimden maksadımız bu terimdir. Böylelikle felsefe ve ilahiyat konuları bizim dışımızdadır. Kur’an’ı deneysel ilimlerle tefsir edenler genelde olağan deneyler sayesinde elde edilen ilimlere bakmaktadırlar. İslam’da ilim başka manalarda da gelmektedir. Örneğin; Nurun Allah tarafından kalbe yansıması, ancak bu nurlu ve gerçek ilim, konumuz dışındadır ve biz burada zahiri ilimler hakkında konuşacağız.
İlim Nedir?
İlim kelimesi ve bu kelimeyle eş anlamlı olan bilim ve bilmek gibi kelimelerin sözlük manası bellidir.[1] Ancak terim olarak değişik manalara sahip olduğundan kendi maksadımızı açıklamak için bu kelime hakkında kısada olsa bazı manalarına değinmek zorundayız.
1- Cehalet karşısında, gerçek ile mutabık, sağlam inanç.
2-Aralarında münasebet olan bir takım önermeler. Buönermeler özel ve şahsi olsa dahi. Örneğin; Tarih ilmi ve rical ilmi.
3- Bir takım genel önermelerde özel bir gidişat belirlenmiştir çünkü kendine has bir merkeziyete sahip genel önermeler mecmuasıdır, onların herbiri sözleşmeli ve antlaşmalı olsa dahi birçok misdaka mutabık olabilir, bu açıdan baktığımızda lügat ve edebiyat gibi sözleşmeli ve gerçek manada ilim sayılmayan dallar, ilim olarak adlandırılmaktadır.
4- Kendine has belli bir merkeziyete sahip hakiki (sözleşmeli olmayan) genel önermeler mecmuasıdır. Bu terim ilahiyat ve metafizik gibi teorik ve pratik ilimleride kapsamaktadır.
5- His ve tecrübe yoluyla ispatlanabilen hakiki önermeler mecmuasıdır. Bu pozivitistlerin kullandığı terimdir ve bu esasa göre tecrubi pozitiv olmayan ilim ve maarifleri ilim olarak saymıyorlar. Bu terim dünya çapında yaygın olup felsefe karşısında yerini almıştır.[2] Sahte terimler kullanmak sorun olmasa dahi son kullanılan terim pozitivistlere[3] özel olduğundan dolayı gerçek manada insanı tanıma dairesi içerisinde olduğudan, sadece his ve deneye özel olduğu kanısına kapılmaktadırlar. Bundan dolayı tabiat ötesi hakkında düşünmenin boş ve yersiz olduğu kanısındadırlar.[4]
Bizim bilimsel tefsirdeki ilimden maksadımız bu terimdir. Böylelikle felsefe ve ilahiyat konuları bizim dışımızdadır. Kur’an’ı deneysel ilimlerle tefsir edenler genelde olağan deneyler sayesinde elde edilen ilimlere bakmaktadırlar. İslam’da ilim başka manalarda da gelmektedir. Örneğin; Nurun Allah tarafından kalbe yansıması, ancak bu nurlu ve gerçek ilim, konumuz dışındadır ve biz burada zahiri ilimler hakkında konuşacağız.
İlimlerin Gruplandırılmasındaki Seyir
İlim, eski manasıyla her türlü gerçeği ve dünya görüşünü değişik yollardan elde etmeye denilmektedir. Bundan dolayı ilim, hisse dayalı bilgilerle, toplumsal, ahlaki ve hukuki bilgileri kapsamaktadır. Ancak ilimi terim olarak açıklarken bu kelimenin deney ve olağan müşahede sayesinde yeni bir mana kazandığını ve tabiat kanunlarını derk ettiğini söylemiştik. Bu terimin eski hikmet ve felsefede genel olarak çok uzun bir yol kat ederek bugünkü deneysel özel ilim, manasına geldiğini ve bu uğurda değişik manalar içerdiğini görmekteyiz. Gelecekteki konuların aydınlatılması için özel olarak bu bölünmelere değineceğiz:
1- İlimleri ilk gruplandıranlardan birisi “İkinci Muallim” lakabıyla tanınan Fârâbi’dir. O, ilimleri beş gruba ayırmıştır:
1-Dil.
2-Mantık.
3-Tealim (sayı ve benzeri ilimler).
4-Tabii ve ilahi ilimler.
5-Medeni hukuk, fıkıh ve kelam[5]
2- İslam hekimleri, ilimi bu şekilde sınıflandırıyorlardı:
3-Baykon (1561-1626) ilimi sınıflandırmaya çalışan ilk pozitivist bilim adamlarından biri sayılmaktadır.[6]
O, ilimi zihin açısından bölmeye inanıyordu. Çünkü zihin ilimin merkezidir ve üç çeşit zihinsel güç bulunmaktadır; hafıza, hayal, akıl. Öyleyse üç çeşit ilime sahibiz:
4-Auguste Comte[7] (1798-1857) miladi, pozitivist[8] mektebinin kurucusu, ilimi, ayn’ı ve harici olarak böldü. O bütün ilimlerin altı tane asıl ilimden oluştuğuna inanmaktaydı.
1- Matematik (Başka bir ilime dayalı olmayan en genel ve geniş ilim).
2- Astronomi.
3- Fizik.
4- Kimya.
5- Biyoloji.
6- Sosyoloji.
Bu ilimlerin her biri sırasına göre diğerinden ayrılmıştır. Sayın Comte, ilimin bölünmesinde aşırıya gitmiştir. Örneğin; fizik ilminin yıldız ve astronomi ilminden ayrıldığını söylemek, üzerinde durulması gereken bir konudur.
5-Ampere, (1745-1836 miladi) ilimi konularına göre ve konuların gereksinimine göre yüz yirmi sekiz bölüme ayırmıştır.
Bu şekilde akli ilimleri felsefe, lügat, soy-ırk ve siyaset olarak böldüğü gibi ilimi dörder-dörder yüz yirmi sekize ulaşıncaya kadar bölmüştür.
6-İlimin kısımlara ayrılması Dalamber[9] açısından düzenli ve celbedici olduğundan onu belirtiyoruz.
Beşeri ilim ve bilgiler (Dalamber açısından):
7-Yeni asırda ilimin bölümlere ayrılması:
a-Matematik ilminin konusu, şekil ve şemaların ölçülerini almak ile ilgilidir.
b-Doğal ilim (fizik, kimya,) maddenin genel özelliklerinden ve hayat ile olan irtibatının nasıllığı hakkında bahsetmektedir.
c- Ahlak ilmi ise insan ile alakalı olduğundan, özel ahlak, toplumsal ilim ve tarih ilmini kapsamaktadır.[10]
Elbette bu bölümleme felsefenin temel kuralları adlı kitabın yazarını aynen pozitivistlerin hissin aslı görüşüne benzemektedir. Bundan dolayı ilahiyat bahislerine, ilimin bölümlerine, yer vermemiştir. Bu konuda bu bölüm üzere, tabiat ilimleriyle işimiz olduğundan dolayı fizik, kimya, biyoloji, botanik, tıp, zooloji, fizyoloji ilimlerini kapsamaktadır.
8- İlimlerin yöntem üzere bölünmesi:Bu bölümde insani ilimler, aşağıda belirtildiği üzere dört bölüme ayrılmıştır.
a- Deneysel ilimler[11]: İki kısmı kapsamaktadır.
1- Doğal ilimler.[12] Örneğin; fizik, kimya, biyoloji vs…
2-Hümanist ilimler.[13] Örneğin; sosyoloji, ekonomi vs…,bu ilimlerin yöntemi, müşahede ve hissi deneylere dayalıdır.
b- Akli ilimler. Bu da iki bölüme ayrılmaktadır:
1- Mantık ve matematik. Bertrand Russel’den önceye kadar matematiğimantık ilminin aslı olarak zannediyorlardı. Ancak o, mantık ilminin matematiğinaslı olduğunu ispatladı.
2-Gerçeklere dayalı ilimler: Yani felsefe ve felsefeye eklenenler. Örneğin; Ahlakın felsefesi, tarihin felsefesi ve felsefeye eklenmeyenler. Örneğin; Metafizik veya genel konular bunları kapsamaktadır.
c-Nakli ilimler: Tarih,lügat vs…,bu ilimlerde nakilden faydalanılmaktadır.
d-Şuhudi ilimler: Huzuri ilim sayesinde elde ediliyor. Örneğin; Peygamberlerin ve ariflerin ilimleri. Tam aksine bu bölünme, ilim için en kâmil bölünmedir.
9- İlimin, Muro[14] tarafından dakik bir şekilde sınıflandırılması: Yirminci yüzyılın batılı ilim adamı ve ahlakın temel kuralları adlı kitabın yazarı olan Muro, şöyle söylemektedir: “İlim, akli ve deneysel olmak üzere iki bölüme ayrılmaktadır. Ancak tecrübe bazen zahiri histir, bazen de batını histir. Nakli ilimler de sonuçta hisse dönmektedir”.
İlmi Sınıflandırırken Dikkat Edilmesi Gereken Kriterler
İlmin ilerleyip, genişlemesinden sonra bütün ilimlerin insan tarafından öğrenilmesi mümkün değildi. Diğer taraftan da öğrenilmesi gereken her meselenin birbiriyle olan irtibatı ve irtibatsızlığı diğer meselelerden uzak olmasın dan dolayı ilim dalları oluştu. İnsanların alakasına ilave olarak, bilimsel meseleler çeşit çeşittir, öyleyse ilim zorunlu olarak bölümlenmiştir. İlimi bölerken değişik kriterlerin kullanıldığını görmekteyiz ki özet olarak onlara değineceğiz:
1-İlmin taksim oluşunu, araştırma üslubu ve yöntemine göre dört temel guruba bölerek şöyle sıralayabiliriz; akli ilimler, deneysel veya hissi ilimler, nakli ilimler, şuhudi ilimler.
2- İlmin amaç ve hedef doğrultusunda bölünmesi.
3- İlmin konu itibariyle bölünmesi.
a-Nükte
İlmin kısmi olarak şubelere ayrılması bazen konu itibariyle bana özel konu, bazen de hedef ve yöntem olmak üzere çeşitlerden oluşmaktadır.[15]
b-Nükte
Bizim deneysel ilim’den maksadımız yöntem ve araştırma üslubu duyusal deneylere dayalı ilimlerdir ki akli ve nakli ilimlerin karşısında yer almaktadır.
***
Ali Haydar Veziroğlu
ABNA24.COM
.............................................................................................................................................................................
[1] - Merhum Muzaffer ‘el-Mantık’’ adlı kitabının mükaddimesinde şu şekilde söylüyor: Mantıkçılar ilimi bir şeyin suretinin insan zihninde hâsıl olması olarak biliyorlar. Ancak felsefeciler ilimi, huzuri ve husuli olarak iki kısma ayırıyorlar. Mevzu bahis konumuz husuli ilimdir. Yani ilimin mantıksal manasıdır. Her ne kadar bu alanda batı felsefesi diğer sözlere sahip olsa da konu arasında onlara değineceğiz.
[2] - İlim onların görüşünce science kelimesidir.
[3] - Pozitivistme m.1798-1857 Auguste-Comte tarafından kurulan bir mekteptir. Hiyom’un hissin asıl oluşunun köküne dayanmaktadır. Öyle ki beşerin marifetini hissi deneyle kısıtlamaktadır.
[4] - Amuzeşi felsefe c-1 s-1 s-61 Üstad Misbah Yezdi
[5] - İhsau’l-ulumi Farabi 3.baskı s.111-120
[6] - Mebani’i-Felsefe, Dr. Ali Ekber Siyasi s.212-253
[7] - Auguste Comte
[8] - Positivisme
[9] - D.ALCEMBERT
[10] - Mebani’i-felsefe, Dr.Ali Ekber Siyasi
[11] - EXPERIMENTAL SCIENCES
[12] - NATURAL SCIENCES
[13] - HUMANITIES SCIENCES
[14] - G.E. MOORE
[15] - Amuzeşi felsefe c.1 s.71 Üstad Misbah Yezdi